Bir alışveriş sitesinde geziniyorsunuz ve diyelim kendinize bir akıllı telefon, tablet, bilgisayar veya televizyon bakıyorsunuz. Bilgisayar 20 inç, TV 70 inç. Tamam da bunlar ne anlama geliyor? Teknolojinin başlangıç noktası genellikle Amerika Birleşik Devletleri olduğu için ekran boyutları da bu ülkede kullanılan uzunluk birimi olan inç ile gösteriliyor. Ek bilgi, ekran boyutları çapraz olarak hesaplanır.
Peki; bu inç nedir, neye göre hesaplanır? Günlük hayatımızda inç nedir sorusunun yanıtına ihtiyacımız olmaz çünkü pek çok normal ülke gibi metrik sistem kullanıyoruz. Ancak bu sistem İngiltere ve eski İngiliz sömürgesi ülkelerde kullanılmaktadır. İnç tarihçesi, bugün duyunca şaşıracağımız pek çok sıra dışı detaya sahip. Gelin bu alışılmadık ölçüm sistemine ve hikayesine daha yakından bakalım.
İçindekiler
İnç nedir?
İnç, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri gibi eski İngiliz sömürge ülkelerinde kullanılan bir uzunluk birimidir. İnç kelimesi, her şeyin 1/12 oranını ifade eden untia kelimesinden gelir. İnç biriminin de içine dahil olduğu bu farklı uzunluk ve ağırlık ölçüm sistemi İngiliz birimleri, emperyal birimler gibi isimlerle de anılır.
İngiliz birimleri ya da emperyal birimler olarak isimlendirilen uzunluk ve ağırlık ölçüm sisteminde inç, fit ya da feet, yard, galon, libre gibi farklı uzunluk ve ağırlık ölçüm birimleri kullanılır. Teknolojinin merkezi ABD gibi bu ölçü birimlerini kullanan ülkeler olduğu için ekran boyutlarını bu şekilde belirtmek bir nevi alışkanlık haline gelmiştir.
İnç ölçü biriminin ortaya çıkış hikayesi:
Uzunluk birimi olarak inç ile ilk kez 7. yüzyıla ait bir kitapta karşılaşıyoruz ancak o zamanlar tam olarak ne anlama geldiği bilinmiyor. Kaynak olmasa bile belki bu süre aslında kraliçenin ayak parmağının uzunluğu olarak hesaplanmıştır ama yine bu tanım sadece bir söylenti olabilir.
İnç biriminin uzunluğunu ilk olarak 1150 yılında öğreniyoruz. Bu süre zarfında Kral I. David, 1 inç uzunluğun çivi tutan bir adamın baş parmağının uzunluğu olduğuna karar verdi. İlerleyen yıllarda birim boyunun daha kesin olarak belirlenebilmesi için küçük, orta ve büyük başparmaklara sahip üç erkeğin başparmak uzunlukları yan yana ölçülerek elde edilen değer üçe bölündü.
14. yüzyılın başlarında, Kral II. Edward müdahale etti ve ölçüm sistemini biraz değiştirdi. Buna göre 1 inç, boylamasına uç uca yerleştirilmiş 3 yuvarlak arpa tanesinin uzunluğuydu. Bazı tarih ve bölgelerde 1 inç, 12 haşhaş tohumunun uzunlamasına ve birbirine eklenmiş hali olarak da hesaplanmıştır.
1 inç kaç cm?
Yüzyıllardır Armudun sapı, üzümün çöpü, vezir parmağı gibi çeşitli uzunluklar üzerinden hesaplanmaya çalışılan inç uzunluk birimi, 1959 yılında son şeklini almıştır. Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık, 1959’da resmi olarak 1 inç uzunluğunu 25,4 milimetre veya 2,54 santimetre olarak tanımladı.
Uluslararası inç birimi, İngilizcesi ile inches, kısaca in olarak yazılır. Kısaltmalar, fit için tek tırnak ve inç için çift tırnak kullanır. 10’ demek 10 fit, 10’’ demek ise 10 inç demektir. 1 inç 2,54 cm uzunluğunda olduğundan, 10 inç 25,4 cm uzunluğundadır. Tüm ölçüleri bu şekilde çarparak kendiniz hesaplayabilir veya buradaki hesaplama aracını kullanabilirsiniz.
İnç ile birlikte kullanılan diğer ölçü birimleri:
Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri’nin eski İngiliz kolonisinde kullanılan ölçü sisteminin tamamı inç değildir. İnç ile birlikte fit, yard, galon ve libre birimleri de kullanılmaktadır. Bu ölçü birimlerinin hikayesi, inçlerin tarihi kadar ilginçtir.
Fit ya da İngilizce feet, bildiğiniz gibi ayak anlamına gelir. Başka bir deyişle, ayak birimi ayağın uzunluğunu temsil eder. İnsan boyunun yaklaşık %15,3’ü ayak uzunluğudur. Bu ölçü birimi Mezopotamya, Antik Yunanistan, Eski Mısır ve Antik Roma‘da uzun yıllar kullanılmıştır.
Yard biriminin, Kral I. Henry‘nin burnu ile başparmağı arasındaki uzunluk veya bel ölçüsünün uzunluğu olduğu söylenir. Galon ise Fransızca kase anlamına gelen jalon sözcüğünden geliyor.
Libre ya da pound biriminin tarihi daha da ilginç. Bu birim, Amerika Birleşik Devletleri’nde tarımsal ürünlerin ağırlığını ölçmek için kullanılırken, İngiltere’de madenlerin ağırlığını ölçmek için kullanılıyordu. Öyle ki bugün hala İngiliz para birimi olan pound, 1 libre ağırlığındaki gümüş değerini ifade etmektedir.
Dünyada neden farklı ölçü birimleri kullanılıyor?
Ölçü birimlerinin kullanılmasının, tıpkı dil kullanımı gibi, bir güç göstergesi olduğunu söylemek yanlış olmaz. Nasıl ki Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan önce Osmanlıca gibi farklı bir dil ve kantar, çeki, batman, okka, dirhem gibi farklı ölçüm birimleri kullanıyorsak dünyadaki farklı ölçüm birimleri de ana gücün kontrolünde yayılmakta ve kullanılmaktadır.
İngiltere Krallığı’nın güçlü zamanlarında, uzunluk ve ağırlık için gereken ölçü birimlerinin kralın takdirine bağlı olarak düzenlendiğini söyleyebiliriz. Ana imparatorluk dışındaki İngiliz sömürge ülkeleri, kralın yetkisi altında oldukları için hem İngiliz dilini hem de ölçü birimi gibi diğer kültürel ve bilimsel değerleri kabul etmek zorunda kaldılar.
Bugün kullandığımız metrik sistem 1795’te Fransa’da bulundu. Uzunluk için metre, ağırlık için kilogram olarak düzenlenen bu sistemin, güçlü İngiltere Krallığı’nın etkisinden kurtulmak için kullanıldığını düşünmek yanlış olmayacaktır. Şaşırtıcı bir şekilde, ABD aslında metrik sistemi 1866’da benimsedi, ancak resmi olarak emperyal sistemi kullanıyor.
Ekran boyutu gibi değerlerin ya da yabancı menşeili giysilerin boyunda gördüğümüz inç nedir, neye göre hesaplanır sorusunu cevapladık ve inç tarihçesinin enteresan detaylarla dolu hikayesini anlattık. Yakın gelecekte metrik sistemi hep birlikte kullanacağımız günleri umut ediyoruz.
